راهنمای والدین برای بیش‌فعالی کودک
در مقاله قبلی درباره آپاندیس این عضو کوچک دردسرساز را؛ بیشتر بشناسیم صحبت کردیم در این مقاله قصد داریم درباره راهنمای والدین برای بیش فعالی کودک صحبت کنیم.
تصور کنید کودکی دارید که مدام در حال حرکت است، تمرکز ندارد، وسط حرف دیگران می‌پرد و بی‌قرارتر از آن است که بتواند چند دقیقه بی‌حرکت بنشیند. ممکن است در نگاه اول فکر کنید او فقط بازیگوش است، اما این نشانه‌ها می‌توانند از مشکلی جدی‌تر به نام بیش‌فعالی یا ADHD اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی خبر دهند.
بیش‌فعالی فقط یک اصطلاح رایج در بین والدین نیست، بلکه یک اختلال عصبی-رشدی واقعی است که می‌تواند زندگی کودک و خانواده را تحت‌تاثیر قرار دهد. تشخیص زودهنگام و درک درست از این اختلال، می‌تواند به کودک کمک کند تا مسیر زندگی سالم‌تر و موفق‌تری را طی کند. در این مقاله، به زبان ساده درباره علائم، دلایل، روش‌های برخورد و راهکارهای علمی مدیریت این وضعیت با شما صحبت می‌کنیم؛ بدون اینکه درگیر اصطلاحات پیچیده پزشکی شوید.
اگر فرزند یا دانش‌آموزی دارید که مشکوک به بیش‌فعالی است، با ما همراه شوید تا تصویر واضح‌تری از این چالش به‌ظاهر آزاردهنده اما قابل مدیریت به دست آورید.
بیش‌فعالی و کودکانی که با آن زندگی می‌کنند
بیش‌فعالی یا ADHD یک اختلال رفتاری عصبی است که معمولا در دوران کودکی شروع می‌شود. کودکان مبتلا به ADHD سه ویژگی اصلی دارند: بی‌توجهی، فعالیت زیاد (بیش‌فعالی) و رفتارهای ناگهانی یا تکانشی.
برخی از کودکان ممکن است فقط یکی از این ویژگی‌ها را داشته باشند، اما بسیاری از آن‌ها ترکیبی از هر سه را نشان می‌دهند. این اختلال بیشتر در پسران دیده می‌شود، اما در دختران هم وجود دارد هرچند علائم ممکن است متفاوت بروز کند؛ مثلا در دختران بی‌توجهی بیشتر از بیش‌فعالی دیده می‌شود.
علائم اصلی بیش‌فعالی در کودکان
درک رفتارهای کودک بیش‌فعال نیازمند دقت و توجه است. برخی از علائم رایج عبارت‌اند از:
- مشکل در تمرکز یا حفظ توجه روی یک کار
- حواس‌پرتی شدید حتی با کوچک‌ترین محرک‌ها
- عدم پیروی از دستورالعمل‌ها و ناتمام گذاشتن کارها
- ناتوانی در نشستن بی‌حرکت حتی برای چند دقیقه
- پرحرفی غیرعادی و وسط حرف دیگران پریدن
- انجام کارهای خطرناک بدون فکر کردن به پیامدها
لازم است بدانید، صرف داشتن یکی از این نشانه‌ها به معنی بیش‌فعالی نیست. ترکیب و تکرار این رفتارها در محیط‌های مختلف (خانه، مدرسه، جمع دوستان) و در طول زمان، می‌تواند زنگ خطر باشد.
دلایل احتمالی بروز ADHD
هنوز علت دقیق بیش‌فعالی به‌طور کامل مشخص نیست، اما عوامل زیر می‌توانند در آن نقش داشته باشند:
- ژنتیک: اگر یکی از اعضای خانواده (مخصوصا والدین) مبتلا باشد، احتمال انتقال بالاتر می‌رود.
- ساختار مغز و عملکرد آن: برخی تحقیقات نشان داده‌اند که مغز کودکان بیش‌فعال به شکل متفاوتی عمل می‌کند.
- عوامل محیطی: تماس با سرب، الکل یا مواد مخدر در دوران بارداری می‌تواند بر مغز جنین تاثیر بگذارد.
- زایمان زودرس یا کم‌وزنی نوزاد هنگام تولد نیز از عوامل تاثیرگذار است.
راه های تشخیص بیش فعالی
تشخیص ADHD تنها از روی حرف و حدس والدین یا معلمان ممکن نیست. روان‌پزشک یا روان‌شناس کودک معمولا از طریق:
- بررسی سابقه رفتاری کودک در محیط‌های مختلف
- گفت‌وگو با والدین و معلمان
- استفاده از چک‌لیست‌های استاندارد روان‌شناسی
- و گاهی تست‌های نوروسایکولوژیک
به این نتیجه می‌رسد که کودک مبتلا به بیش‌فعالی هست یا خیر. این تشخیص باید دقیق و مسئولانه انجام شود تا از برچسب زدن بی‌دلیل به کودکان پرانرژی اجتناب شود.
روش‌های درمان و مدیریت ADHD
خبر خوب این است که بیش‌فعالی قابل مدیریت است. بسته به شدت علائم، سن کودک و نظر متخصص، ترکیبی از روش‌های زیر پیشنهاد می‌شود:
１. رفتاردرمانی
یکی از مؤثرترین روش‌هاست که به کودک کمک می‌کند یاد بگیرد چگونه رفتارهای خود را کنترل کند و با محیط هماهنگ شود.
２. آموزش مهارت‌های والدگری
والدین نیز نیاز دارند بیاموزند که چگونه با کودک بیش‌فعال خود ارتباط مؤثر برقرار کرده و با روش‌های تنبیهی و تشویقی مناسب رفتار کنند.
３. دارو درمانی
در برخی موارد، پزشک با تجویز داروهای خاصی مانند متیل فنیدات کمک می‌کند تا کودک تمرکز و کنترل بیشتری پیدا کند.
４. اصلاح سبک زندگی
خواب کافی، تغذیه سالم، فعالیت‌های فیزیکی و محدود کردن زمان استفاده از موبایل و تلویزیون نیز نقش مهمی در بهبود شرایط کودک دارند.
چالش‌هایی که خانواده‌ها با آن روبه‌روهستند
والدین کودک بیش‌فعال معمولا خسته، مضطرب و گاهی ناامید می‌شوند. فشار از طرف مدرسه، مقایسه با دیگر بچه‌ها، قضاوت اطرافیان و ناآگاهی عمومی نسبت به این اختلال، می‌تواند به خانواده آسیب بزند.
پذیرفتن واقعیت، کسب اطلاعات درست و ایجاد ارتباط سازنده با متخصصان، نخستین قدم در کاهش این چالش‌هاست.
جمع‌بندی
بیش‌فعالی در کودکان، برخلاف تصور عموم، یک مشکل قابل درمان و مدیریت است. مهم‌ترین نکته این است که والدین، معلمان و اطرافیان با آگاهی، صبر و همدلی در کنار کودک قرار بگیرند تا به او کمک کنند استعدادها و انرژی‌اش را در مسیر درستی هدایت کند.
هر کودکی با کمی کمک، عشق و درک، می‌تواند بدرخشد؛ حتی اگر بیش‌فعال باشد.